An toàn cháy nổ không chỉ là việc phòng tránh hỏa hoạn hay sự cố nổ, mà là một hệ thống tư duy, hành động và biện pháp nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời các nguy cơ gây cháy, nổ để bảo vệ tính mạng con người, tài sản và môi trường, giảm thiểu thiệt hại do cháy nổ gây ra.

Việc đảm bảo an toàn cháy nổ không chỉ dựa vào hệ thống kỹ thuật như thiết bị báo cháy, chữa cháy mà còn phụ thuộc vào ý thức và tuân thủ quy định về phòng cháy chữa cháy và thường xuyên tham gia huấn luyện kỹ năng ứng phó khi xảy ra sự cố, nhằm góp phần xây dựng môi trường sống và làm việc an toàn, bền vững.

An toàn cháy nổ rất quan trọng trong đời sống

Các nguyên nhân phổ biến mất an toàn cháy nổ

 Nguyên nhân từ thiết bị điện

• Sự cố điện (chập điện, quá tải): Dây điện hở, cũ, hoặc không đúng quy chuẩn có thể dễ dàng gây ra chập điện, tạo lửa. Cắm quá nhiều thiết bị vào một ổ điện, gây quá tải, dẫn đến nhiệt độ cao, gây cháy.

• Thiết bị điện không an toàn: Các thiết bị như bếp điện, quạt, máy lạnh không được bảo trì đúng cách hoặc sử dụng không đúng cách có thể dễ dàng gây cháy.

• Pin và sạc điện thoại, laptop: Sạc qua đêm hoặc sạc khi đang sử dụng có thể gây quá nhiệt và cháy nổ.

Nguyên nhân từ gas và nhiên liệu dễ cháy

• Rò rỉ gas: Gas từ bình gas, hệ thống gas tự động trong gia đình nếu bị rò rỉ, khi gặp tia lửa hoặc nguồn nhiệt có thể gây cháy nổ.

• Bình gas bị rò rỉ: Van gas không kín, hoặc dây dẫn bị hư hỏng có thể khiến gas tràn ra ngoài, gây nguy cơ cháy nổ cao.

• Tích trữ xăng, dầu, hóa chất dễ cháy: Việc tích trữ xăng, dầu, hoặc các chất dễ cháy trong nhà hoặc nơi kín có thể dẫn đến nguy cơ cháy nổ nếu không được bảo quản đúng cách.

Nguyên nhân từ hành vi con người

• Hút thuốc không đúng nơi quy định: Tàn thuốc lá chưa được dập tắt hoàn toàn có thể gây cháy ở những nơi dễ cháy như giường, ghế sofa, thùng rác.

• Châm lửa, đốt vàng mã sai cách: Việc đốt vàng mã, đốt lửa mà không chú ý đến môi trường xung quanh có thể gây cháy lớn, đặc biệt trong khu vực đông dân cư hoặc nơi có vật liệu dễ cháy.

• Sử dụng lửa khi không giám sát: Bếp gas, nến, đèn dầu có thể gây cháy nếu không chú ý tắt lửa khi không sử dụng.

Nguyên nhân từ sự cố trong sản xuất và công nghiệp

• Cháy do quá trình sản xuất: Trong các cơ sở sản xuất, kho hàng, nhà máy, việc sử dụng hóa chất dễ cháy, các máy móc không được bảo trì, hoặc những khu vực có nhiều vật liệu dễ cháy mà không có hệ thống chữa cháy tự động có thể gây ra cháy nổ nghiêm trọng.

• Thiết bị cơ khí, điện công nghiệp: Các thiết bị máy móc trong nhà xưởng nếu không được bảo trì hoặc bị hỏng hóc có thể phát sinh tia lửa gây cháy nổ.

Nguyên nhân từ khí thải và hơi gas

• Khí gas, hơi dầu, xăng chưa thoát hết: Trong các khu vực có công việc sử dụng chất lỏng dễ cháy, khí gas hay xăng, nếu không thông gió tốt, việc tích tụ khí sẽ tạo thành hỗn hợp dễ cháy, gây nổ khi gặp tia lửa.

• Cháy do lửa từ xe cộ: Xe hơi, xe máy khi gặp sự cố động cơ hoặc va chạm mạnh có thể phát sinh tia lửa và dẫn đến cháy nổ, đặc biệt khi có nhiên liệu như xăng, dầu.

Nguyên nhân từ thiên nhiên

• Sét đánh: Sét có thể đánh trúng các công trình, thiết bị điện, gây cháy nổ hoặc hư hỏng nghiêm trọng.

• Hỏa hoạn do gió khô: Trong những khu vực có khí hậu khô, gió mạnh, thảm thực vật dễ cháy (cỏ khô, rừng khô), cháy lan nhanh và khó kiểm soát.

Nguyên nhân từ sự cố về cấu trúc công trình

• Sự cố từ hệ thống gas, điện của công trình cũ: Các khu vực nhà ở lâu năm với hệ thống điện và gas không đạt chuẩn, đã xuống cấp mà không được cải tạo hoặc kiểm tra định kỳ.

• Lỗi trong xây dựng: Các công trình không tuân thủ quy chuẩn về PCCC, như không lắp đặt thiết bị báo cháy, bình chữa cháy, hoặc không có lối thoát hiểm hiệu quả.

Nguyên nhân từ vật liệu dễ cháy

• Vật liệu xây dựng dễ cháy: Sử dụng các vật liệu dễ cháy (gỗ, vải, giấy, nhựa) trong xây dựng nhà ở hoặc khu công nghiệp có thể làm cho đám cháy lan rộng nhanh chóng.

• Chất hóa học dễ cháy trong kho chứa: Các hóa chất như xăng, dầu, chất tẩy rửa, sơn có thể gây nổ khi không được bảo quản và xử lý đúng cách.

Biện pháp đề phòng cháy nổ

Kiểm tra và bảo dưỡng các thiết bị điện, gas

• Sửa chữa điện định kỳ: Kiểm tra các thiết bị điện, dây dẫn, ổ cắm, công tắc, các thiết bị điện tử tránh tình trạng quá tải hoặc bị chập mạch.

• Đảm bảo an toàn khi sử dụng gas: Kiểm tra hệ thống gas định kỳ, đảm bảo không có rò rỉ. Lắp đặt van khóa gas an toàn và không để bình gas quá cũ. Hệ thống gas phải được lắp đặt bởi thợ có tay nghề.

• Tắt thiết bị khi không sử dụng: Tắt các thiết bị điện như bếp, lò vi sóng, tivi khi không dùng đến, và không cắm quá nhiều thiết bị vào cùng một ổ điện.

Đảm bảo lối thoát hiểm và trang bị thiết bị PCCC

• Lắp đặt thiết bị phòng cháy chữa cháy: Đảm bảo có bình chữa cháy, hệ thống báo cháy (cảm biến khói, nhiệt), vòi chữa cháy, hoặc hệ thống sprinkler (phun nước tự động) cho các khu vực công cộng và nhà ở.

• Đảm bảo lối thoát hiểm: Lối thoát hiểm không bị chắn, dễ dàng tiếp cận trong trường hợp khẩn cấp. Đảm bảo cửa thoát hiểm luôn được mở và không bị khóa.

• Bảng chỉ dẫn an toàn: Dán sơ đồ thoát hiểm ở những vị trí dễ thấy trong nhà hoặc khu vực làm việc. Đảm bảo mọi người đều nắm rõ đường đi thoát hiểm.

Lưu ý khi sử dụng lửa

• Không để lửa cháy một mình: Luôn giám sát khi sử dụng bếp gas, nến, đèn dầu hoặc bất kỳ nguồn lửa nào khác. Tắt lửa khi không sử dụng.

• Không hút thuốc trong khu vực dễ cháy: Không hút thuốc trong phòng có giường, đệm hoặc các vật liệu dễ cháy, tránh bỏ tàn thuốc chưa dập tắt vào thùng rác hoặc nơi dễ cháy.

• Cẩn thận khi đốt vàng mã: Chỉ đốt vàng mã ở những khu vực có đủ không gian thoáng và được quy định, tránh đốt ngoài trời vào ngày có gió lớn.

Đảm bảo an toàn khi lưu trữ các vật liệu dễ cháy

• Lưu trữ nhiên liệu, hóa chất đúng cách: Không để xăng, dầu, hóa chất dễ cháy trong nhà ở hoặc khu vực kín. Cần lưu trữ chúng trong các kho, phòng chứa có hệ thống thông gió và đảm bảo tuân thủ các quy định an toàn cháy nổ.

• Không để vật liệu dễ cháy gần thiết bị điện: Giữ các vật liệu dễ cháy như giấy, vải, gỗ cách xa thiết bị điện, bếp hoặc các nguồn nhiệt khác.

Tăng cường nhận thức và tập huấn cho mọi người

• Tổ chức các buổi diễn tập PCCC định kỳ: Các cơ sở, hộ gia đình nên tổ chức diễn tập phòng cháy chữa cháy để mọi người biết cách xử lý khi có sự cố cháy nổ xảy ra.

• Hướng dẫn và tập huấn về an toàn cháy nổ: Cung cấp thông tin, hướng dẫn cách sử dụng bình chữa cháy, cách thoát hiểm, cũng như các biện pháp xử lý ban đầu khi có cháy.

Giám sát môi trường và các nguy cơ tiềm ẩn

• Cảnh giác với những nguy cơ cháy nổ từ môi trường: Thường xuyên kiểm tra các vật dụng có thể gây cháy nổ do sự thay đổi của thời tiết như gió mạnh, nắng nóng (dễ gây cháy trong mùa hè).

• Đảm bảo công trình tuân thủ các quy chuẩn xây dựng: Kiểm tra lại hệ thống điện, gas và các thiết bị khác tại các công trình, nhất là các công trình xây dựng cũ.

Ứng dụng công nghệ phòng cháy chữa cháy

• Lắp đặt hệ thống báo cháy tự động: Cài đặt các cảm biến khói, nhiệt hoặc khí gas tự động để phát hiện sớm sự cố cháy nổ.

• Sử dụng camera giám sát: Các khu vực có nguy cơ cháy nổ cao (như nhà kho, nhà máy, khu vực lưu trữ hóa chất) nên được giám sát qua camera an ninh.

Duy trì thói quen sử dụng đúng cách

• Thường xuyên dọn dẹp và bảo trì các thiết bị: Giữ cho các khu vực, thiết bị và công trình luôn sạch sẽ, ngăn nắp. Các thiết bị cũ, hỏng hóc nên được thay thế hoặc sửa chữa ngay lập tức.

• Không để các vật dụng lạ hoặc không rõ nguồn gốc trong nhà: Nếu có các vật dụng không rõ nguồn gốc hoặc nghi ngờ gây nguy hiểm, nên kiểm tra và xử lý chúng đúng cách.

Ứng phó khi xảy ra cháy nổ

Giữ bình tĩnh và xác định tình huống

• Bình tĩnh ngay lập tức: Điều quan trọng nhất là không hoảng loạn. Bình tĩnh sẽ giúp bạn ra quyết định chính xác và hành động hiệu quả.

• Xác định phạm vi cháy: Kiểm tra mức độ cháy. Nếu cháy nhỏ, có thể tự xử lý, nhưng nếu cháy lớn và lan nhanh, phải lập tức gọi cứu hỏa.

Báo động và gọi cứu hỏa

• Báo động cho mọi người: Hô to “cháy cháy” hoặc sử dụng chuông báo cháy nếu có. Mục tiêu là để mọi người biết và chuẩn bị di tản.

• Gọi 114: Ngay lập tức gọi số khẩn cấp 114 (Cảnh sát PCCC) và cung cấp thông tin đầy đủ về:

  • Địa chỉ cụ thể (tên đường, tầng, căn hộ).

  • Mô tả về đám cháy (kích thước, nơi cháy, liệu có người mắc kẹt không).

  • Nếu có thể, cung cấp các yếu tố nguy hiểm xung quanh như bình gas, hóa chất dễ cháy.

Dập tắt đám cháy nếu có thể (với các đám cháy nhỏ)

• Sử dụng bình chữa cháy:

  • Bình chữa cháy bột: Dùng cho cháy chất lỏng, chất rắn (gỗ, giấy).

  • Bình chữa cháy CO₂: Dùng cho cháy điện, thiết bị điện tử.

  • Kỹ thuật dập lửa: Đứng ở vị trí an toàn, dùng bình chữa cháy xịt vào gốc đám cháy theo hình “chữ P” (từ dưới lên trên) và di chuyển dần về phía lửa.

• Dùng vải ướt hoặc chăn dập lửa (nếu không có bình chữa cháy): Nếu có lửa nhỏ (ví dụ, trên bếp), có thể dùng khăn ướt hoặc một tấm chăn để bao phủ lửa và ngăn không cho lửa lan rộng.

Cần phải biết dập lửa đúng cách

Cắt điện và ngắt nguồn gas

• Ngắt nguồn điện: Nếu an toàn và có thể thực hiện, hãy cắt cầu dao điện hoặc tắt các công tắc nguồn để tránh cháy do chập điện.

• Ngắt van gas: Nếu cháy xảy ra trong khu vực có gas, hãy ngắt nguồn gas ngay lập tức để ngừng cung cấp nhiên liệu cho lửa.

Di chuyển và thoát hiểm

• Thoát ra khỏi khu vực cháy:

  • Nếu đám cháy lớn, không cố gắng dập lửa mà hãy di chuyển ra ngoài ngay lập tức.

  • Không dùng thang máy: Khi có cháy, thang máy có thể hỏng hoặc không hoạt động, làm bạn gặp nguy hiểm. Luôn sử dụng cầu thang bộ để thoát hiểm.

• Đừng hoảng loạn: Giữ bình tĩnh khi di chuyển, giúp bạn tránh bị thương và biết được đường thoát hiểm.

• Đi theo lối thoát hiểm: Nếu có sơ đồ thoát hiểm (trong chung cư, tòa nhà), hãy di chuyển theo sơ đồ đó để ra ngoài nhanh chóng.

• Đảm bảo che miệng và mũi: Nếu có khói, hãy lấy khăn ướt hoặc vải ẩm che mũi và miệng để tránh hít phải khói độc.

• Di chuyển thấp: Khói sẽ tích tụ trên cao, do đó hãy di chuyển thấp gần sàn nhà khi thoát hiểm.

• Dẫn dắt người già và trẻ em: Giúp đỡ những người yếu thế (người già, trẻ em) ra khỏi khu vực cháy.

Hướng dẫn người bị mắc kẹt

• Gọi cứu hộ (114) và báo vị trí người mắc kẹt.

• Không cố gắng cứu người bằng cách vào lại khu vực cháy nếu không an toàn cháy nổ.

• Gọi sự trợ giúp từ bên ngoài: Đảm bảo người mắc kẹt có thể dùng điện thoại di động để gọi cứu hộ, hoặc bạn có thể dùng thiết bị thông báo như còi, gương, đèn pin để thu hút sự chú ý từ bên ngoài.

Những lưu ý khi ở trong các công trình cao tầng

• Khi không thể thoát ra: Nếu không thể ra ngoài, hãy vào một căn phòng có cửa kín và dùng vải ẩm bịt kín khe cửa để ngăn khói xâm nhập.

• Thực hiện phương pháp “tín hiệu cứu hộ”: Nếu bạn không thể ra ngoài, cố gắng tạo tín hiệu cứu hộ như vẫy tay qua cửa sổ, hoặc dùng đèn pin chiếu sáng lên trời để thu hút sự chú ý.

Sau khi thoát hiểm

• Không quay lại: Sau khi thoát ra ngoài, không quay lại khu vực cháy cho đến khi có sự xác nhận từ lực lượng cứu hỏa.

• Không dùng điện thoại di động để gọi nếu gần nguồn xăng, gas: Khi gần khu vực có nguy cơ nổ, tránh gọi điện thoại vì tín hiệu có thể tạo ra tia lửa.

• Thông báo cho lực lượng cứu hỏa về các nguy cơ khác: Khi lực lượng cứu hỏa đến, cung cấp cho họ thông tin về các nguy cơ như bình gas, hóa chất dễ cháy trong khu vực.

Sau khi đám cháy được dập tắt

• Giám sát và hỗ trợ y tế: Nếu có người bị thương, nhanh chóng sơ cứu và đưa đến bệnh viện. Đảm bảo tất cả các thành viên trong gia đình hoặc cộng đồng đều an toàn.

• Đánh giá thiệt hại: Khi đám cháy đã được dập tắt hoàn toàn, đánh giá tình trạng của ngôi nhà, công ty, hoặc khu vực để lên kế hoạch sửa chữa và khắc phục.