Hệ thống báo cháy và thiết bị báo cháy là những công cụ không thể thiếu trong công tác phòng cháy chữa cháy tại các công trình dân dụng, công nghiệp và các chung cư căn hộ. Đây là giải pháp phát hiện và cảnh báo sớm nguy cơ cháy, giúp con người kịp thời ứng phó, di tản và triển khai chữa cháy, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản.

Hệ thống báo cháy tiêu chuẩn

Hệ thống báo cháy tiêu chuẩn là tổ hợp thiết bị kỹ thuật dùng để phát hiện, thông báo và hỗ trợ xử lý kịp thời các sự cố cháy nổ trong công trình. Việc lắp đặt hệ thống này là yêu cầu bắt buộc trong nhiều loại công trình theo Luật PCCC Việt Nam và các tiêu chuẩn quốc tế (NFPA, ISO…).

Theo đó, hệ thống báo cháy hoạt động chung đều theo những nguyên tắc cơ bản sau đây:

• Phát hiện cháy: Các đầu báo khói/nhiệt/lửa phát hiện dấu hiệu cháy.
• Trung tâm xử lý: Trung tâm báo cháy nhận tín hiệu, xác định nguồn cháy.
• Cảnh báo: Hệ thống kích hoạt còi, chuông, đèn nháy; hiển thị khu vực cháy.
• Tích hợp hệ thống khác (nếu có): Kích hoạt chữa cháy tự động (sprinkler/gas), phát thanh hướng dẫn di tản, điều khiển HVAC, thang máy…

Hệ thống báo cháy hết sức quan trọng

Thiết bị đầu vào (thiết bị phát hiện cháy)

Thiết bị đầu vào là các thiết bị phát hiện tín hiệu cháy (khói, nhiệt, lửa, khí gas…) hoặc do con người chủ động kích hoạt, sau đó gửi thông tin đến trung tâm báo cháy để xử lý và phát cảnh báo.

Thiết bị đầu vào truyền tín hiệu tức thời, giúp hệ thống tự động kích hoạt còi/chuông/đèn chỉ sau vài giây,giúp người gặp nạn thoát hiểm nhanh, hoặc kích hoạt hệ thống chữa cháy tự động (nếu có).

Thiết bị này là yếu tố quyết định chất lượng cảnh báo sớm trong hệ thống báo cháy, đóng vai trò then chốt trong việc ngăn ngừa thảm họa, bảo vệ tính mạng và tài sản bằng cách báo động nhanh, chính xác, đúng nơi cháy.

Các thiết bị đầu vào phổ biến và chức năng cụ thể:

Trung tâm báo cháy

Trung tâm báo cháy là bộ não trung tâm của hệ thống báo cháy, có vai trò tiếp nhận – xử lý – truyền tín hiệu từ các thiết bị đầu vào (như đầu báo khói, đầu báo nhiệt, nút nhấn khẩn) và kích hoạt cảnh báo đến các thiết bị đầu ra (chuông, còi, đèn, hệ thống phụ trợ…).

a. Nhận tín hiệu từ thiết bị đầu vào

• Tiếp nhận thông tin từ:
  • Đầu báo khói, nhiệt, lửa, khí gas.
  • Nút nhấn khẩn cấp (manual call point).
• Kiểm tra tình trạng các thiết bị: mất tín hiệu, chạm chập, hở mạch…

b. Phân tích và xử lý tín hiệu

• Phân tích dữ liệu để xác định:
  • Có cháy thật hay báo giả?
  • Cháy xảy ra ở khu vực nào? (đối với hệ thống địa chỉ).
• Có thể cấu hình: trì hoãn báo động, kích hoạt theo ngưỡng, hoặc kết hợp nhiều điều kiện đầu vào.

 c. Kích hoạt thiết bị đầu ra

• Gửi lệnh báo động:
  • Chuông, còi, đèn báo cháy.
  • Bảng hiển thị phụ tại phòng trực, tầng lầu.
• Có thể điều khiển:
  • Tắt quạt thông gió, đóng cửa chống cháy.
  • Gọi thang máy về tầng an toàn.
  • Kích hoạt hệ thống chữa cháy tự động (sprinkler, hệ thống khí).

d. Hiển thị & lưu trữ thông tin

• Hiển thị thông tin trực quan: vị trí cháy, loại tín hiệu, mã lỗi.
• Lưu lại lịch sử sự kiện để truy xuất – kiểm tra – bảo trì.

Thiết bị đầu ra (thiết bị cảnh báo):

Thiết bị đầu ra là các thiết bị nhận lệnh từ trung tâm báo cháy để: Phát tín hiệu cảnh báo (âm thanh, ánh sáng), hỗ trợ hướng dẫn thoát nạn, điều khiển các hệ thống phụ trợ (thang máy, HVAC, chữa cháy tự động…).

Chúng đóng vai trò chuyển đổi tín hiệu xử lý thành hành động cụ thể, giúp người và hệ thống phản ứng với sự cố cháy.

 a. Phát cảnh báo khẩn cấp

• Còi báo cháy, chuông báo cháy phát ra âm thanh lớn, cảnh báo mọi người đang có nguy hiểm cháy nổ.

• Đèn báo cháy nhấp nháy giúp cảnh báo tại nơi nhiều tiếng ồn hoặc ban đêm.

• Loa phát thanh PCCC (nếu có): hướng dẫn người dân di tản theo kịch bản định sẵn.

b. Hỗ trợ thoát hiểm

• Hướng dẫn người trong công trình biết khi nào thoát ra, đường đi an toàn, giảm hoảng loạn và chen lấn.

• Kết hợp đèn Exit, hệ thống chiếu sáng sự cố.

 c. Điều khiển hệ thống phụ trợ

Thông qua relay hoặc kết nối trực tiếp, trung tâm có thể ra lệnh cho thiết bị đầu ra như:

• Tự động đóng cửa chống cháy, cửa cuốn an toàn.

• Ngắt nguồn điện khu vực xảy ra cháy.

• Gọi thang máy về tầng an toàn, ngắt hoạt động của thang máy.

• Bật hệ thống quạt tăng áp / hút khói.

• Kích hoạt hệ thống chữa cháy tự động: phun nước (sprinkler), xả khí (FM-200, CO₂…).

d. Hiển thị thông tin sự cố

• Bảng hiển thị phụ được lắp đặt ở nhiều vị trí như phòng trực bảo vệ, sảnh tầng… để người quản lý biết ngay nơi xảy ra cháy.

• Giúp điều phối lực lượng chữa cháy nội bộ, hỗ trợ đội PCCC chuyên nghiệp khi đến hiện trường.

Các thiết bị đầu ra phổ biến

Lưu ý khi lắp đặt và sử dụng

• Lựa chọn thiết bị đạt tiêu chuẩn kỹ thuật và được kiểm định PCCC.

• Thiết kế, lắp đặt hệ thống theo đúng quy chuẩn Việt Nam (QCVN).

• Bảo trì, kiểm tra định kỳ để đảm bảo hệ thống luôn hoạt động tốt.

• Tổ chức diễn tập PCCC kết hợp sử dụng hệ thống báo cháy.